Göktürk Kitabeleri de denilen bu yazıtlar, Türk edebiyatının ilk yazılı örnekleridir. 8. yüzyılda, Çinlilere karşı yapılan bir "kurtuluş savaşı" kazanıldıktan ve Türk bütünlüğü sağlandıktan sonra, bu zaferi ölümsüzleştirmek gayesiyle yazılmıştır. Moğolistan'ın kuzey doğusunda, Orhun ırmağının, eski yatağına dikilen bu yazılı taşlara Orhun Anıtları denir.
Orta Asya'da Orhun ırmağının eski yatağına dikilmiş oldukları için, Orhun Anıtları adını alan yazılı taşlarda, Göktürklerin tarihi anlatılmaktadır. İlk defa bu yazıtları, 19. yüzyılda Danimarkalı dil bilgini Thomsen okudu. Bu anıtlardan ilk söz açan ise, 13. yüzyılda, İlhanlılar tarihçisi Alaaddin Ata Melik Cüveyn'in Târih-i Cihan Güşa adlı eseridir.
Orhun Anıtları'nın en önemlileri: Göktürklerin dört hakanına vezirlik etmiş olan Bilge Tonyukuk'un 720'de diktirdiği Tonyukuk Anıtı; Doğu Göktürklerini Çin eserliğinden kurtaran Kutluk Han'ın küçük oğlu Kül Tigin adına 732'de diktirilen Kül Tigin Anıtı, Kutluk Han'ın büyük oğlu Bilge Kağan adına 735'de diktirilen Bilge Kağan Anıtı'dır.
Orhun Anıtları'nda eskisi gibi iyi ve bilgili olmayan beylerin elinde Türk devletinin nasıl sarsılıp yıkıldığı, bu beylerin Çinlilerin hilelerine nasıl aldandıkları anlatılır. 50 yıl Çin'de esir yaşayan Doğu Türkistan Türklerinin esirlikten kurtuluşları, yeniden hürriyetlerine kavuşmaları, sağlam, kuvvetli, güzel bir Türkçe ile dile getirilmiştir.
KAYNAK
Seyit Kemal Karaalioğlu, Edebiyat Terimleri Kılavuzu, s. 277, İstanbul: İnkılap ve Aka, 1975
